A Brief recent History of Cyprus

Cyprus as we know is the third largest island in the world-But of course, after Sicily and Sardinia. It is situated 40 miles far from Turkey and 600 miles from Greece.

This island invaded by diverse enclaves and ruled a long period. Basically island became a part of the Ottoman Empire in 1571 and remained under Turkish administration until 1878. Later it was rented to Great Britain but it was belonging to the Ottoman Turks.

 But Zenon Stravrinides gave something different explanation to this historical background. As he said in 1453 the Ottoman Empire conquered Constantinople capital of the Byzantine Empire. And in 1460 the whole of the Greek mainland had been brought under Ottoman Empire and that time Ottoman Empire gave permission to the Christians freedom to retain their ethnic, religious and cultural identity under administration of the Greek Orthodox Church. So within the Byzantine Empire the Church had developed institution of the state. When in 1571 the Turks conquered Cyprus from the Venetian they recognized the Archbishop of the Orthodox Church as the head of the Greek Cypriot side. In 1821 under protection of Britain, France and Russia an independent state of Greece was established.

According to Ahmed Sozen sources-During First World War, Cyprus was invaded by Great Britain. Great Britain colonized the island in 1924 after the Lausanne Conference and the island remained a British colony until 1960. Actually after 1950s Greek Cypriots struggle against the British colonial rule.

So Greek Cypriots established EOKA against British rule in the island. EOKA-Ethniki Organosis Kyprion Agoniston-Cypriot Fighters Organization realized a bloody struggle against TMT (Turk Mukavement Teshkilati/Turkish Resistance Organization) after British rule in the island.  That time Turkish supported Britain rule in the island. Actually Greek Cypriots intent was on ENOSIS (union of Cyprus with Greece) and of course Turkish Cypriots didn’t want it. So that’s why they supported Britain rule in the island. However later when it was obvious that the British would withdraw from the island the Turkish Cypriot leadership supported the idea of “TAKSIM” (partition of the island between Greece and Turkey). 

In 1960 the island was granted a “restricted” independence. In 1959 an independent, bi-national, bi-communal state was established after treaty of Zurich and London and it was established under the Guarantorship of Greece, Turkey and the UK. So the Republic of Cyprus was established with 80% and 20 % proportion.  There were several alternatives: union of the island with Greece, returning island to previous owner-Turkey, partition of the island between Greece and Turkey or continuation of the British rule.

So in 1960 established “restricted independency” in Cyprus. It called restricted because of that UK would keep two sovereign bases for itself and both Turkey and Greece could keep a small number of troops in the island as a guarantor powers. So this is why exactly it was a “restricted independency”.

However the life of this partnership lasted only three years. In 1963 there was argument that the constitution of Republic of Cyprus is unworkable. The Greek Cypriot side wanted to amend the constitution. So Makarios came to power with his famous “thirteen point”. Actually eight of these articles to be amended were main fundamental basic articles of the constitutions of Republic of Cyprus. Meanwhile, the main objective of the amendments showed Turkish Cypriots as minority.

The Turkish Cypriot leadership rejected the amendments. So Turkish Cypriots took the issue of “establishing separate municipalities”. We can analyze it this point in article 173. But Makarios rejected it. That time the neutral President of the Court resigned and of course Makarios dismissed the Turkish Cypriot cabinet ministers, member of the House of Representatives and all the Turkish Cypriot civil servants. In addition he also discharged all the Turkish Cypriot diplomats at the United Nations. His aim here was to cut the channels of the Turkish Cypriots to present their case to the world.

But story from Greek Cypriot perspective is different. They believe that the Turkish Cypriot cabinet ministers and the members of the House left their position voluntarily in order to protest the Greek Cypriot proposal of the “thirteen amendments” and the Turkish civil servants were forced by the Turkish Cypriot leadership to leave their jobs.

So from 1963 to 1974 the Turkish were forced to choose migration to other places. Due to this migration the Turkish Cypriot left their land and homes and remained 3% in the island. There were guerrilla attacks on Turkish Cypriots. That time there was one great idea-Megalo idea. The aim was Hellenization of island. The intercommunal violence broke out on December 21, 1963. However the Turkish Cypriots used their resistance group, TMT as a counter force. Here of course TMT was much weaker in comparison to EOKA-B. So, a bitter and bloody struggle began between the two communities.

Turkish Cypriot that time indented on intervention of Turkey as guarantor according to treaty of Guarantee. However the international atmosphere was not convenient for Turkey to intervene into the island. However that time the president of US president Lyndon Johnson send a letter to the Turkish Prime Minister Ismet Inonu demanding “non-intervention” of Turkey into the island in 1964. US threaten Turkey that they would not fulfill its NATO obligations. Such as not coming to the aid of Turkey in case of a Soviet attack on Turkey. Ismet Inonu was so happy. Because of him, he thank that attracted US on Turkey. After Cuban Missile crisis it was second time that US shared position of Turkey at the glance.

During the second half of the 1960s and the early 1970s when there was a military regime in Greece there was a dispute between the leadership on the method of uniting Cyprus with Greece. However the military regime in Greece wanted a fast and effective military attack-a fait accompli and also genocide. So they realized coup d’etat against the Republic of Cyprus. As a result of this coup d’etat Turkey under provision of the Treaty of Guarantee of 1960 sent troops of the island on July 20, 1974 in order to prevent the union of the island with Greece and to prevent the bloodshed.

According to the Greek Cypriots of course this was direct invasion. So turkey captured one third of the island in the north. In 1975 the Turkish Cypriots established the “Turkish Federal State of Cyprus”. In 1977 and 1979 two high level agreements known as “Denktas-Makarios” and “Denktas-Kyprianou” Summits were signed in which the two sides agreed on establishing a bi-communal and bi-zonal federal state. Here UN played a mediation role.

In 1983 the Turkish Cypriots established their own independent state, the Turkish Republic of Northern Cyprus (TRNS). They insisted on self determination of Turkish Cypriot people.

Today here exist two de-facto nation-states in Cyprus. Republic of Cyprus is recognized internationally and claims to have the legal and legitimate government of the whole island. The other is not recognized and still this problem is not solved.   Also as Zenon Stvrinides insisted on the Greek and Turkish sides failed to reach a final agreement. These points raise several questions which are crucial to our understanding of the Cyprus conflict. As he claimed firstly we have to know to make clear how the Greek and Turkish communities of Cyprus have identified their national identity; such as what it means to a Greek Cypriot to be Greek and to a Turkish Cypriot to be Turkish.

 

The 1960 Constitution and the treaty of Guarantee

 In 1959 the Turkish and Greek Foreign Minister came to the negotiation table to solve problem of Cyprus. It took them to the Zurich Agreement on February 11, 1959 and it was signed in London on February 19, 1959.  Actually this compromise solution which was reached among Greece and Turkey and the UK was guaranteed by these powers by the Treaty of Guarantee of 1960.

Later treaty of Alliance was entered into force between Greece, Turkey and the Republic of Cyprus.  Of course it gave comfortable position to realize the establishment of a Tripartite Headquarters. In addition the treaty of Establishment between Cyprus and the UK established the republic of Cyprus. Basically the 1960 Constitution of the Republic of Cyprus was designed the framework of the Zurich and London agreements.

According to 1960 Constitution the new republic would be a presidential system. Division of executive power is like that: president of the Republic was to be a Greek Cypriot and the Vise-President a Turkish Cypriot. President and Vise-President were to have a Council of Ministers composed of 7 Greek Cypriot and 3 Turkish Cypriot ministers. One of the three important ministers (Ministry of Defense, Finance and Foreign Affairs) would be given to a Turkish Cypriot member. Also both the president and vise president would have veto power on decisions of the Council of Ministers concerning Foreign, Defense and Security. Here the decision of the Council would be taken by absolute majority.

Let’s analyze legislative power. Legislative power would be presented by the House of Representatives. 35 of the 50 member House would be Greek Cypriot and the remaining 15 would be Turkish Cypriot. The president of the House was to be a Greek Cypriot while Vise-president a Turkish Cypriot. In addition I can add here that this state was functional federal state. And compare with “Set of ideas” and “Anan plan” here we can’t see bi-zonality and bi-communality.

The authority in the area of judiciary is vested in

Supreme Constitutional Court

and the High Court. The

Constitutional Court

was composed of three Judges: A Greek Cypriot, a Turkish Cypriot and a neutral president. Neutral president must be not a Greek and Turkish Cypriot.  Basically the High Court was composed of neutral president again Greek and Turkish Cypriot judges. Actually neutral president has 2 votes. Meanwhile in Greek has 2 and in Turkish Cypriot judges have 1 vote right. If there someone steal something so people from different communities was to be determined by normal court. But judges who are going to defense issue would be deciding by High Court. Basically, the role of the Supreme Court analyzes and evaluates Constitution amendments. But Communal court gives attention to the daily issues. If we are going to compare with the “Set of ideas” there will be one Supreme Court which equally composed from both communities’ judges. Also in addition here will be each federal states court and policy to exercise judiciary power. Actually in according to “Set of Ideas” judge will be appointed by president and vise-president of course with the consent of Upper House. However president will be elected from senior Greek and Turkish Cypriot judges. If we are going to compare according to “Anan plan” we can see that in Supreme Court will deal federal law and there will be 9 members (3 T+3G+3F). Three foreign are for prevent any dead lock. Further, each state will has their judicial courts. But actually in last negotiations both sides came to common idea do not enter to their issue other foreign judges. Their intent is solve problem without them.

In accordance to 1960 Constitution Public service was to be composed of Greek and Turkish Cypriots according to the ratio of 70 % Greek Cypriots to 30 % Turkish Cypriots. This is the same ratio for the members of the Council of Ministers, the House of Representatives and the security forces of the republic.

The republic should have an army of 2000 men. The ratio is: 60% were Greek Cypriots and 40 % Turkish Cypriots. The republic should have an additional security force approximately 70% Greek Cypriot and 30 % Turkish Cypriot. This is about 2000 men. According to treaty of Alliance between Cyprus, Greece and turkey provided for a contingent 950 soldiers of the Kingdom of Greece and 650 soldiers of the republic Turkey.

Actually Cyprus republic was Consociationel democracy state according to 1960 Constitution. Consociationel democracy is the politics of accommodation where is rights and interests of different groups are protected and represented in the government. Basically Consociationel democracy is established and not worked in Lebanon and Cyprus. But it is useful in Belgium, Netherlands, and Switzerland.

In addition Cyprus has very significant geopolitical position. Both Greek and Turkey was member of NATO. So Cold war mentality was suppressed them. Finally in 1960 here emerged functional federation in Cyprus. This was division of power between two states.

In 1960 there was debate on treaty of Guarantee exactly on article 4.  Actually this article was so famous and debated article in the Cyprus conflict.  So the Greek Cypriots started to raise this issue at the international platforms in early 1960s.  Basically by article 4 it was agreed by the guarantor powers and the Republic of Cyprus that in the event of a breach of the provisions of the treaty.

(a)     “The Guarantor powers would consult together with respect to respect to representations or measures necessary to ensure observance of those provisions”.

(b)    “In so far as common or concerted action may not prove possible, each of the three Guaranteeing Powers reserved the right to take action with the sole aim of re-establishing the state of affairs created by the present Treaty

The Greek Cypriot leadership argued that the treaty did not authorize the use of force. During the 1960s both Greece and Greek Cypriot leadership repeatedly claimed that a Turkish military intervention would violate both the sovereign equality of Cyprus under article2 (1) of the UN Charter and the prohibition against the use of force under article 2(4) of the same Charter.  In the UN Security Council meeting the British representative’s response to the Greek Cypriot arguments was that in certain circumstances, the treaty did authorize the use of force such use would not necessarily be inconsistent with the United Nations Charter.

In order to better understand the dynamics of the Cyprus conflict one has to look at what the basic interests of the two sides are and how they have changed in time and according to the political situations.

Greek Cypriots have always been the majority of the population. They desired to unite the island with Greece with whom they identify as their motherland. Actually the Greek Cypriots leadership is still recognized as the legitimate of the Republic of Cyprus. Meanwhile the Turkish Republic of Northern Cyprus is not recognized by any country of course due to UN Security Council’s Resolution 541.  So, since 1963 and 1974 when two communities started to live separately in two parts of the island as North and South the Greek Cypriot leadership has been enjoying all of the foreign aid.

Also they representing the whole island in international platforms, also it has had no de facto control over the Turkish community and Turkish Cypriot territory for more than three decades.

The Greek Cypriot side has GNP which is three times than of the TRNC and almost twice of the GNP in Greece.

In reality the Greek Cypriot leadership wants to rule dominantly in island. For them the best solution is to have “unitary state” and to show the Turkish Cypriot as minority.

However Turkish Cypriot was happy with the 1960 Constitution and the Treaty of Guarantee. Meanwhile in 1963 it was obvious that the Greek Cypriot did not want share the governmental power with the Turkish Cypriots. Greek Cypriot believed that Turkish Cypriot got more than they deserved according to 1960s constitution. But Turkish Cypriot believed that turkey intervention was just to stop bloodshed. After the island’s division into two separate territories they wanted to live under their own territory and administration. So in 1975 they established the Turkish Federal State of Cyprus. They claimed that was a signal to the Greek Cypriot leadership to form a bi-communal and bi-zonal federal state.  Actually two communities came together in 1977 and 1979 and signed two high level agreements. In 1983 the Turkish Cypriot declared their independence. However, the UN Security Council’s resolution 541 called the state not to recognize the TRNC.

 It believes that only the people of Cyprus can resolve this conflict since they know the situation of their country better than the outside states.

The Cyprus negotiations and mediations

During the early years the Cyprus problem was seen dangerous dispute between Turkey and Greece. Actually Turkey and Greece are the two NATO allies. So, here is attracted many great powers to solve this problem.

After Lyndon Johnson mediation attempt between Turkey and Greece in 1964 London Conference was an important attempt to find a peaceful solution for the Cyprus problem. Representatives of Greece and Turkey attended in the conference and finally this conference is failed.

Later in 1964 January NATO offered NATO peacekeeping forces and mediation which was rejected by Makarios. In 1964 march 4 the UN Security Council Resolution 186 was passed. According to this resolution a UN peacekeeping force was formed and became operational on March 27, 1964. Also this is was first time that the UN Security General appointed mediator to promote a peaceful solution in Cyprus. According to resolution:

Article2: All members of UN shall refrain in their international relations in treat use force against the territorial integrity, political independence in any debate

Article4: According 680 resolutions a peace keeping force will be send country.

The article is important because UN peace keeping forces can send only by approval of legitimate government.

In summer there Acheson plan realized. Meanwhile US proposal resulted in the talks between Turkey and Greece under the auspices of the UN mediator. Actually Dean Acheson proposed plan for this dispute. This is: to unite Cyprus with Greece and to provide the Greek island of Kasstellorizon. Later this plan was rejected by Makarios and Greece.

In 1965 there was Gala Plaza Report. Plaza wrote a report criticizing the 1960 Constitution. He suggested that the Greeks abstain from ENOISIS. This report was rejected by Turkish Government because it believed that Plaza ceased to be mediator and acted like an arbiter who is against his UN mandate. That time Greeks and the Greek Cypriots accepted the report as the basis for negotiations.

So later in 1967 Greece and Turkey came together by the initiative of NATO foreign ministers in order to renew their commitments on Cyprus. The proposal of the Greek Junta was rejected by the Turks.

In 1967 September-there was time of Cyrus Vance’s Shuttle Diplomacy period. Vance undertook shuttle diplomacy between Athens, Ankara and Nicosia which was resulted withdrawal of Greek troops from Cyprus.

During 1963-68 the main attempts were to prevent confrontation of Turkey and Greece. Actually the US didn’t want to have a confrontation within NATO. So, here the US believed that a conflict between these countries would weaken the southern wing of NATO. Basically NATO was an important issue during the Cold War. So also the two communities in Cyprus had not been included into this search.

1968-74 is the period of Intercommunal talks. In 1968 the two communities in Cyprus were invited and they agreed to come and participate. So, not all negotiations were conducted. Here the objective of the talks was to explore various solutions for the constitutional problem on the basis of an independent republic. However Turkish Cypriots were trying to maintain the regional autonomy in their enclaves while the Greek Cypriots were trying to maintain the total control of the government machinery and a unitary state. Of course here each wanted different approaches:

1. Total Package Approach (Turks): Agreement should be reached on all issues before being it was signed

2. Peace Meal Approach (Greek): Issues must be taken separately agreed upon without any relation to other issues.

As we know after Greek coup and Turkish military operation resolution 353 called for the Guarantor powers to enter into negotiations in order to restore peace in Cyprus. So, two conferences were held in Geneva in 1974. In February 1975 the Turkish Cypriots declared the “Turkish Federal State of Cyprus”. So under the auspices of the UN five rounds of intercommunal talks took place. The results of these talks were the agreement of transference of the population from North to South and also vise versa.

In 1977 there was a meeting in Vienna, two heads of governments Denktas and Makarios agreed on very important 4 guide lines. Denktas invited Makarios to review the previous talk. These meeting resulted in four guidelines.

1)  an independent, non-aligned, bicommunal federal Republic

2)  the territory under the administration of each community should be discussed in the light of economic viability and productivity and land ownership

3)  Questions of principles like freedom of movement, freedom of settlement, the right of property and other specific matters are open for discussion taking into consideration the fundamental basis for a bicommunal federal system and certain practical difficulties which may arise for the Turkish community.

4)  The power and the functions of the central federal government will be such as to safeguard the unity of the country, having regard to the bicommunal character of the state.

In 1979 there was meeting between Denktas-Kyprianou. Actually this was set of negotiation under auspices of Secretary General Kurt Waldheim produced the “Ten-Point Agreement”.

In august 1980 Kurt Waldheim appointed a special representative Hugo Gobi to reactivate the intercommunal dialogue. So 1981 Waldheim came up with an evaluation paper. It called the Interim Agreement. Actually this agreement was accepted by the Greek Cypriots as a “basis for further discussion” and by the Turkish Cypriots as a “framework for negotiations”.

In 1983 important progress was reached on paper. It had to recognize Denktas as an equal. So Kyprianou’s intransigence to accept Denktas as equal in the negotiations gave the necessary pretext to the Turkish Cypriots to declare the “Turkish Republic of Northern Cyprus”.

1984-86 is the proximity talks time. Actually this was “mini-Package” approaches. Perez de Cuellar tried to formulate comprehensive approaches, which is based on 1977 and 1979 Summit Agreements. Cuellar is the UN’s special representatives for Cyprus. So Cuellar’s comprehensive approaches were taken more passionately by the Turkish Cypriots. They believed that if they accepted an agreement in which only a few issues of the conflict were solved then they would be committed to a negotiation process in which they would have no guarantee to fulfill their major concerns and that finally they would lose their bargaining power.

In 1984 Perez de Cuellar produced his Draft Framework Agreement which was modified several times. Finally draft agreement was accepted by Turkish and Turkish Cypriots. Kyprianou also satisfied. However draft agreement would be signed on January 17, 1985. But that time Kyprianou visited Greece Premier Papandreou. Basically he was against to improved Greko-Turkish relations. So after all Kyprianou rejected the draft agreement.

According to the plan the new Cypriot state was to be bicommunal as regards the federal constitutional aspect and bizonal as regards the territorial aspect. The Turkish Cypriots was to retain “29 plus” percent of the land. So the president was to be a Greek Cypriot and the vice president was to be a Turkish Cypriots.

Also here a house of representatives and a senate were to be established. The first one was to have 70% Greek Cypriot and 30 % Turkish Cypriots. In the Senate the membership was to be equally divided. The Turkish Cypriots were to have veto power over all decisions of the federal government. Each community was to have its own policy force.

So finally they came to decision withdrawal of non-Cypriots military troops. So this phase of the negotiations were interesting because a lot of external pressure, especially the US and UK. Also, here one important point that some Islamist countries threatened to recognize the “Turkish Republic of Northern Cyprus”.

Greek here asked:

1.  withdrawal of Turkish troops from North

2.  3 freedoms movement, settlement, property

3.  non TRNC should turn back

Actually this proposal is expressed as the two community’s best chance.

ERMƏNİSTANIN DAĞLIQ QARABAĞLA BAĞLI İNFORMASİYA-TƏBLİĞAT FƏALİYYƏTİNİN HÜQUQİ, SİYASİ VƏ TARİXİ ASPEKTLƏRİ

Dağlıq Qarabağ münaqişəsi XX əsrin sonunda SSRİ məkanında yaradılmış ilk  etnik separatizm nümunəsi olmaqla bərabər, həm də ilk informasiya qarşıdurmasının bariz nümunəsidir. Bu münaqişənin meydana atılmasında, onun inkişafında, regional və qlobal problemə çevrilməsində informasiya amili, daha dəqiq deyilsə, “blokadası” böyük rol oynamışdır. Bu da təsadüfi deyildir. Çünki bu amil hazırda dünyada mövcud olan bütün etnik münaqişələrin və onun ətrafında cərəyan edən proseslərin idarə edilməsinin ən təsirli vasitələrindən biridir.

İstər Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin, istərsə də digər ictimai-siyasi proseslərin idarə edilməsində informasiyanın rolunun son dərəcə artması müasir qloballaşan dünyada informasiyanın əhatə dairəsinin, qısa zaman ərzində daha geniş kütləyə təsir etmək imkanının artması ilə bağlıdır. İnformasiyanın əldə edilməsi, onun istehsalı və yayılmasının çevikliyi dövlətin və ya müvafiq qurumların güc göstəricilərinin biri kimi tanınmaqdadır. Təsadüfi deyil ki, Amerika Birləşmiş Ştatlarının Hərbi doktrinasında informasiya dövlətin dörd güc mənbəyindən biri kimi xarakterizə olunmuşdur. Dövlətin digər güc mənbələri kimi isə diplomatiya, iqtisadiyyat və hərbi qüvvə göstərilmişdir (1).

Öz mahiyyəti etibarilə informasiya həm də təbliğatın aparılması üçün bir vasitədir. Təbliğat fəaliyyəti əhatəsi etibarilə informasiyaya nisbətən daha geniş sahəsini əhatə edir. İstifadə edilmə məqamından asılı olaraq informasiya özündə təbliğat yükünü də daşıya bilər və çox zaman bu iki fəaliyyət sahəsi bir-birini sıx şəkildə tamamlayır. Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı yayılan informasiyanın da təbliğati mahiyyəti güclü olduğu üçün hazırki yazıda da daha çox informasiya-təbliğat fəaliyyəti diqqət mərkəzində saxlanılmışdır.

Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin bütün inkişafı boyu informasiyaların məqsədyönlü və əhatəli şəkildə istifadə edilməsini, xüsusilə son illərdə münaqişə ətrafında cərəyan edən hadisələrin əsasən informasiya müstəvisinə keçirilməsini bu münaqişənin xarakterik xüsusiyyətlərindən biri kimi qiymətləndirmək olar. Çünki etnik münaqişənin informasiya təminatını  məqsədyönlü şəkildə qurmaqla aşağıdakıları əldə etmək mümkündür:

-          Münaqişənin qabaqlanması və ya onun qızışdırılması;

-          Münaqişə ilə bağlı geniş ictimai fikrin  formalaşdırılması;

-          Münaqişənin lokallaşdırılması və ya onun beynəlxalq müstəviyə çıxarılması;

-          Qarşı tərəfin ictimai və siyasi fikrinə təsir göstərilməsi;

-          Münaqişənin həllinə məqsədyönlü şəkildə təsir göstərilməsi;

-          Münaqişənin dinc həllinin və ya hərbi müstəviyə keçirilməsinin yaxınlaşdırılması.

İnformasiyanın məzmunu onu istehsal edən mənbənin istəyi və qarşısına qoyduğu vəzifə ilə birbaşa bağlı olduğu üçün Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin tərəflərinin həyata keçirdiyi informasiya-təbliğat siyasətinin xarakterində də fərqlilik mövcuddur. Diqqət edilərsə, hətta münaqişənin ilkin mərhələsi ilə son mərhələsində  aparılan informasiya-təbliğat siyasətinin məzmununda bir fərqlilik vardır. Bu məsələ xüsusilə Ermənistanın informasiya-təbliğat siyasətinə aiddir. Çünki Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin başlanğıcında Ermənistanın informasiya-təbliğat siyasəti Azərbaycan Respublikasına qarşı ərazi iddialarının əsaslandırılmasına, işğala hazırlıq və işğal prosesinin pərdələnməsinə, erməni cəmiyyətinin də Azərbaycana qarşı başlanacaq işğala cəlb edilməsinə və bu tipli vəzifələrin icrasına istiqamətlənmişdisə, münaqişənin son dövründə aparılan informasiya-təbliğat siyasəti Azərbaycan ərazilərinin işğalının və bu ərazilərdə aparılmış etnik təmizlənmənin qanuniləşdirilməsinə, işğal edilmiş ərazilərdə yaradılmış qondarma separatçı qurumun beynəlxalq aləmə qəbul etdirilməsinə istiqamətlənmişdir.

Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin informasiya-təbliğat təminatından danışarkən qeyd etmək lazımdır ki, tərəflər bu məsələyə fərqli hazırlıq səviyyəsində yanaşmışdılar. Bu məsələnin qaldırılması Azərbaycan tərəfi üçün gözlənilməz olmuşdusa, erməni tərəfi üçün  bu heç də belə deyildi.  Dağlıq Qarabağda millətçi separatizmin qısa zaman ərzində geniş vüsət alması əslində Ermənistan rəhbərliyinin, erməni kilsəsinin və erməni millətçi dairələrinin neçə onilliklər ərzində sovet məkanında apardığı fəaliyyətin məntiqi davamı idi. SSRİ dövründə ölkənin bütün informasiya vasitələri dövlətin inhisarında olduğu üçün erməni millətçi dairələrinin separatçı fəaliyyəti ictimaiyyətdən gizli saxlanılırdı. Lakin SSRİ-nin süqutu ilə informasiya vasitələrinin və informasiyaya nəzarətin dövlətin monopoliyasından çıxarılması ilə Ermənistan rəhbərliyinin və erməni kilsəsinin Dağlıq Qarabağın Azərbaycandan qoparılması üçün hansı fəaliyyət aparmaları da ictimaiyyətə bəlli oldu (2). Həmin faktlar onu göstərirdi ki, Azərbaycana qarşı ərazi iddiaları sovet beynəlmiləlçiliyinin geniş təbliğ edildiyi illərdə belə erməni dairələrinin və kilsəsinin gündəmindən kənarda qalmamışdı.

M.S.Qorbaçovun rəhbərliyi dövründə yenidənqurma və aşkarlıq şüarları altında ölkə həyatının demokratikləşdirilməsi cəhdi erməni millətçi dairələrinin fəallaşmasına yeni bir təkan verdi. Xüsusilə, cəmiyyətdə bir çox hallarda məqsədi bilinməyən ictimai qurumların yaradılmasına icazə verilməsi, belə qurumlar ətrafında millətçi elementlərin toplaşması, informasiyaya ideoloji inhisarın aradan qaldırılması Azərbaycana qarşı ərazi iddialarının irəli sürülməsinə əlverişli şərait yaratdı. Erməni millətçi dairələri məhz informasiyadan məharətlə istifadə edərək bölgədə və ölkədə yeni bir situasiya yaratdılar. Ermənistanda və Dağlıq Qarabağda etnik zəmində qarşıdurma gücləndi, Azərbaycanın ictimai-siyasi həyatında gərginlik yüksək həddinə çatdı.

Erməni millətçi dairələri Azərbaycan Respublikasına qarşı ərazi iddialarının əsaslandırılması və bu iddiaların erməni birliyinə qəbul etdirilməsi üçün ölkə daxilində və xaricində total informasiya müharibəsinə başladılar. Onlar şübhə etmirdilər ki, informasiya-təbliğat kampaniyasının kütləviliyinə nail olmadan erməni birliyinin millətçi hisslərini qızışdırmaq, erməni cəmiyyətini Dağlıq Qarabağın Azərbaycandan qoparılmasına hazırlamaq mümkün deyildir. Çünki hadisələrin iştirakçısı olan erməni ziyalılarının etiraf etdiyi kimi, SSRİ-nin süqutu ərəfəsində Ermənistan əhalisinin 90 faizinin Dağlıq Qarabağdan heç xəbəri yox idi (3).

Dağlıq Qarabağla bağlı İrəvanda mitinqlərin başlandığı zaman ermənilərin çoxunun məsələnin mahiyyətindən xəbərdar olmadığını Tomas de Vaal da təsdiq edir.  Bu məsələ ilə bağlı o, Dağlıq Qarabağ münaqişəsi haqqında yazdığı kitabında Zoya Şuqaryan adlı bir Qarabağ ermənisi ilə olan söhbətini xatırladır. Həmin xanım bildirirdi ki, hadisələr başlayanda işi-gücü ətrafındakılara Dağlıq Qarabağın harada yerləşdiyini öyrətmək idi. Çünki Dağlıq Qarabağ məsələsi sadə İrəvan əhalisini elə də maraqlandırmırdı. Lakin qısa müddət ərzində Dağlıq Qarabağ məsələsi İrəvanda kütləviləşməli oldu (4). İrəvan əhalisinin belə tezliklə Dağlıq Qarabağ təəssübkeşinə çevrilməsində heç şübhəsiz ki, erməni millətçi dairələrinin geniş informasiya-təbliğat fəaliyyətinin böyük təsiri var idi.

            Azərbaycan Respublikasına qarşı ərazi iddiaları ideyasının ümummilli psixoza çevrilməsinə nail olmadan qarşıya qoyulan məqsədə çatmağın mümkün olmadığını erməni millətçiləri yaxşı bilirdilər. Ona görə də erməni millətçi dairələrinin informasiya-təbliğat maşını işə salındı, qatı millətçilik ideyaları altında Dağlıq Qarabağın Azərbaycandan qoparılması tələbi kütlənin beyninə yeridildi. Erməni informasiya-təbliğat kampaniyasının genişlənməsi istiqamətində atılan bütün addımların  qızışdırıcı millətçilik üzərində qurulması isə bu prosesin kütləviləşməsinə rəvac verdi (5).

Hadisələrin başlanğıcında, yəni 1988-ci il fevralın əvvəllərində erməni millətçi dairələri tərəfindən Dağlıq Qarabağın Azərbaycandan qoparılması üçün aparılan informasiya siyasətində müəyyən ehtiyatlı taktikaya əl atılmışdı. İrəvanda təşkil edilən ilk icazəsiz mitinqlər “Lenin-partiya-Qorbaçov”, “Yenidənqurma, demokratikləşmə, aşkarlıq” şüarları altında keçirilir, meydanlara V.İ.Leninin və M.S.Qorbaçovun portretləri gətirilir, çıxış edənlər Lenin milli siyasətinin prinsiplərindən söz açırdılar (6). Sevan gölünün vəziyyəti, Metsamor Atom Elektrik Stansiyasının ekoloji təhlükəsi, İrəvanın ekologiyasının vəziyyəti, “Nairit” kimya kombinatının zərərləri kimi mövzular bu mitinqlərin müzakirə mövzularından idi (7).

Amma tezliklə bu informasiyaların keçid xarakter daşıdığı aydın oldu. Çox az zamandan sonra mitinqlərə toplaşan kütlə millətçi-separatçı informasiyalar üzərində köklənməyə başlandı. 1988-ci ilin fevral ayında keçirilən mitinqlərin birinə ekologiya, yenidənqurma-aşkarlıq siyasəti haqqında şüarlarla bərabər “Qarabağ Ermənistanın tarixi ərazisidir” şüarı da çıxarıldı. Növbəti mitinqlərdə isə Qarabağın Azərbaycandan qoparılmasını tələb edən şüarların sayı artırıldı. Bununla da kütləyə verilən informasiyanın mövzusunda ciddi dəyişiklik edildi (8).

İnformasiya-təbliğat fəaliyyətində erməni millətçilərinin ilkin olaraq ehtiyatlı taktikaya əl atması heç də təsadüfi deyildi. M.S.Qorbaçova yaxınlığı ilə seçilən akademik A.Aqanbekyanın 1987-ci ilin sonlarında Fransada “Humanite” qəzetinə Dağlıq Qarabağın Ermənistana verilməsinin məqsədəuyğunluğu haqqında danışması, 1988-ci ilin əvvəllərində Dağlıq Qarabağın Ermənistana verilməsi haqqında Moskvaya 10 minlərlə müraciətlərin göndərilməsi, erməni nümayəndələrinin ölkə rəhbərliyi ilə görüşləri, erməni millətçilərinin radio və televiziya ilə çıxışları Dağlıq Qarabağın dinc yolla Azərbaycandan qoparılacağı təsəvvürü yaratmışdı (9). Lakin bu təsəvvürlərin doğru olmadığı aydınlaşanda kütləvi mitinqlərdə aparılan informasiya-təbliğat işlərinin mövzusu da dəyişdirildi.

Azərbaycan Respublikasına qarşı ərazi iddiaları ilə bağlı proseslərin ilkin başlanğıcında erməni millətçilərinin informasiya-təbliğat fəaliyyətinin mövzusu əsasən ayrı-ayrı millətçilərin çıxışlarının motivləri əsasında formalaşdırılırdı. Məsələn, A.Aqanbekyanın, Silva Kaputikyanın, Zori Balayanın ənənəvi erməni millətçiliyi və “Böyük Ermənistan” üzərində qurulan çıxışları  informasiya-təbliğat işinin ümumi istiqamətlərinin müəyyənləşməsini şərtləndirirdi. Məlumdur ki, bu  adları çəkilən, eləcə də digər millətçilərin çıxışları əsasında hazırlanan 10 min vərəqə fevral ayının 13-də Dağlıq Qarabağ ərazisinə göndərildi və Xankəndi sakinləri arasında yayıldı (10).

Həmin vərəqələr  Qarabağ əhalisi arasında ilk yayılan vərəqələr deyildi. Mövcud olan faktlara görə, 1988-ci ilin yanvarında da Qarabağ erməniləri arasında millətçi-separatçı çağırışlarla dolu olan vərəqələr yayılmışdı. Həmin vərəqələrdə Qarabağda yerləşən bütün təşkilatlara, kolxoz və sovxozlara, partiya, komsomol və həmkarlar təşkilatlarına Qarabağın Ermənistanla birləşdirilməsi tələbi ilə toplantılar keçirilmək çağırışı edilirdi. Məsləhət görülürdü ki, bütün toplantılar demokratiya və aşkarlıq şəraitində keçirilsin və bu təşkilatların qərarları Sov.İKP MK-ya göndərilsin (11).

İstər ayrı-ayrı liderlərin çıxışları, istərsə də əhali arasında yayılan informasiya-təbliğat materiallarının mövzusunun ana xəttini Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi üçün separatçı meyillərin gücləndirilməsi təşkil edirdi.

1988-ci ilin fevralında İrəvanda “Qarabağın Birləşdirilməsinin Təşkilat Komitəsi” (“Qarabağ” komitəsi) yaradıldı. Bu komitənin ilk heyətindəki üç nəfər İrəvanı, 6 nəfər isə Dağlıq Qarabağı təmsil edirdi. Həmin 6 nəfər də Dağlıq Qarabağın rayonlarında yerli əhalinin separatçı hərəkata hazırlanmasını öz üzərinə götürməli idi. 1988-ci ilin mart ayının 2-də isə Dağlıq Qarabağda “Krunk” komitəsi yaradıldı. Bu komitəyə yerli ermənilərdən seçilsə də, onun fəaliyyəti “Qarabağ” komitəsinin üzvlərinin iradəsi ilə müəyyənləşirdi (12).

İrəvanda yaradılmış olan “Qarabağ” komitəsi millətçi informasiya-təbliğat fəaliyyəti nəticəsində qısa müddət ərzində  Ermənistanın ictimai-siyasi həyatında aparıcı rolu ələ keçirdi. Bir müddətdən sonra “Erməni Ümummilli Hərəkatına” çevrilən bu qurum ölkə ərazisində hakim kommunist ideologiyasının millətçi-separatçı ideologiyaya çevrilməsinə nail oldu. Qarabağda isə “Qarabağ” komitəsi tərəfindən idarə olunan “Krunk” cəmiyyəti yerli hakimiyyət strukturları ilə qovuşaraq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi istiqamətində kütləvi tədbirlərin genişlənməsinə rəvac verdi.

Yuxarıda adları çəkilən qurumlar formalaşandan sonra Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi uğrunda başlanan millətçi-separatçı hərəkata da  bir təşkilatlanma gətirildi. Erməni tədqiqatçıları və siyasətşünasları da bu təşkilatların nəzarəti altında güclənən millətçi-separatçı  hərəkatın iki mərhələdən keçdiyini bildirirlər. Birinci mərhələ - Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi ideyası ətrafında fəaliyyət. İkinci mərhələ isə - Dağlıq Qarabağa müstəqillik verilməsi ideyası ətrafında fəaliyyət (13). Bu isə öz növbəsində o demək idi ki, hər mərhələyə uyğun olan informasiya-təbliğat siyasəti izlənilirdi. Nəzərə almaq lazımdır ki, Dağlıq Qarabağın Ermənistana zorla birləşdirilməsi, bu bölgəyə terrorçu dəstələrin göndərilməsi, onların müxtəlif yollarla silahlandırılması, Dağlıq Qarabağda azərbaycanlılara qarşı etnik təmizləmə aparılması və digər yollar da erməni millətçi hərəkatının gündəliyində idi, onda erməni informasiya-təbliğat siyasəti də bütün bu planların əsaslandırılmasına istiqamətlənmişdi.

1988-1989-cu illərdə Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin Xalq Deputatları Soveti və Ermənistan SSR-in Ali Soveti Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin Ermənistana birləşdirilməsi haqqında bir neçə qərar qəbul etdi. Bu qərarların qanuniliyinə toxunmadan qeyd etmək lazımdır ki, onlar eyni zamanda erməni millətçi-separatçı hərəkatının informasiya-təbliğat siyasəti üçün hüquqi  dəhliz xarakteri daşıyırdı. Bu qərarlar əslində erməni millətçi hərəkatının həm mahiyyətini, həm niyyətini, həm də qarşısında dayanan vəzifələri müəyyənləşdirmiş olurdu. Erməni informasiya-təbliğat siyasətinin istiqamətləri də məhz bu vəzifələrdən irəli gəlməli idi.

1988-ci il fevralın 20-də Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin Xalq Deputatları Soveti “Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin Azərbaycan SSR-in tərkibindən Ermənistan SSR-in tərkibinə verilməsi haqqında Azərbaycan SSR və Ermənistan SSR Ali Sovetləri qarşısında vəsatət qaldırılması haqqında” qərar qəbul etdi. Həmin qərarda deyilirdi ki, Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin erməni əhalisinin istəklərini nəzərə alaraq bu vilayətin Ermənistana verilməsi Azərbaycan SSR Ali Sovetindən xahiş edilsin (14).

1988-ci ilin mart ayında Azərbaycan KP Dağlıq Qarabağ vilayət partiya komitəsi də öz plenumunda Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsinin müdafiə edilməsi haqqında qərar qəbul etdi. Qərarda deyilirdi ki, Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi məsələsinin müsbət həll edilməsi Sov.İKP MK Siyasi Bürosundan xahiş edilsin. Plenum iştirakçılarının fikrincə belə olardısa, onda Qarabağın ərazi mənsubiyyətinin müəyyənləşdirilməsi haqqında XX əsrin 20-ci illərində buraxılmış səhv də aradan qaldırılmış olardı (15).

1988-ci il iyun ayının 15-də Ermənistan SSR Ali Sovetinin növbəti sessiyasında Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti Xalq Deputatlar Sovetinin 20 fevral 1988-ci tarixli iclasının qərarına baxdı. Erməni deputatları qərara aldılar ki, Dağlıq Qarabağda və onun ətrafında mövcud olan gərgin vəziyyəti və Dağlıq Qarabağın və Ermənistan SSR-in əhalisinin iradəsini nəzərə alaraq, habelə millətlərin öz taleyini azad şəkildə müəyyənləşdirmək haqqında SSRİ Konstitusiyasının 70-ci maddəsini nəzərə alaraq Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinın Ermənistanın tərkibinə daxil edilməsinə razılıq verilsin (16).

1988-ci il iyul ayının 12-də keçirilən sessiyasında da Dağlıq Qarabağın Xalq Deputatları Soveti Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətinin Azərbaycanın tərkibindən çıxdığını elan etdi. Vilayətin erməni deputatları yaranmış vəziyyətdə yeganə çıxış yolunu Ermənistan SSR Ali Sovetinin 15 iyun 1988-ci il tarixli qərarının icrasında gördülər. Başqa sözlə, onlar bir daha Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi üzərində dayandılar (17).Baxmayaraq ki, 1989-cu ilin yanvarında Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətində Xüsusi İdarəetmə formasının tətbiqinə başlandı, bununla belə erməni millətçi separatçıları Dağlıq Qarabağın Azərbaycandan qoparılaraq Ermənistana birləşdirilməsi ideyasından əl çəkmədilər. Dağlıq Qarabağın silahlandırılması ilə bərabər, yerli və İttifaq mətbuatında müvafiq informasiya-təbliğat işlərini də xeyli genişləndirdilər. 1989-cu il dekabr ayının 1-də Ermənistan SSR Ali Soveti öz iclasında “Ermənistan SSR və Dağlıq Qarabağın yenidən birləşdirilməsi haqqında” qeyri-qanuni və mahiyyəti etibarilə separatçı-təcavüzkar bir qərar qəbul etdi (18). Bununla, Ermənistanın ali qanunvericilik orqanı Azərbaycana qarşı ərazi iddialarını və Dağlıq Qarabağın Azərbaycandan qoparılaraq Ermənistana birləşdirilməsini qanunvericilik şəklində bütün cəmiyyət qarşısında tarixi vəzifə kimi elan etdi. Baxmayaraq ki, qondarma Dağlıq Qarabağ adlı qurumun rəhbərləri sonradan bəyan edirdilər ki, Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi məsələsi yoxdur. İddia olunurdu ki, mövcud münaqişə Ermənistanla Azərbaycan arasında olan münaqişə deyil. Bu münaqişə Azərbaycanla Qarabağ arasında başlanıb, Bakı isə Ermənistanı bu münaqişəyə cəlb etməyə nail olubdur (19).

SSRİ-nin dağılması ərəfəsində Ermənistan Ali Sovetinin qəbul etdiyi “Ermənistanın müstəqilliyi haqqında Deklarasiya”da da Ermənistan SSR Ali Sovetinin 1 dekabr 1989-cu il tarixli qərarına istinad olunur və Azərbaycanın beynəlxalq miqyasda tanınan Dağlıq Qarabağ bölgəsi müstəqil Ermənistanın tərkib hissəsi  elan edilirdi (20).

Bütün bu sadalanan rəsmi sənədlərdə Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsinin Ermənistana birləşdirilməsi tələbi mahiyyət etibarilə özündə hüquqi, siyasi və tarixi məqamları əks etdirməklə erməni informasiya-təbliğat fəaliyyətinin də ana xəttini təşkil edirdi. Lakin Ermənistanın Azərbaycana qarşı açıq ərazi iddiaları Azərbaycanda olduğu kimi, beynəlxalq aləmdə də qəbul edilmədi. Hətta erməni millətçilərinin bütün ümidlərinə baxmayaraq, həm SSRİ rəhbərliyi, həm də SSRİ məkanında formalaşan yeni respublikaların rəhbərləri də Azərbaycanın ərazilərinin bir hissəsinin qeyri-qanuni yolla Ermənistana birləşdirilməsi iddiasına dəstək vermədilər.

Bir sıra dövlətlərin və beynəlxalq təşkilatların Azərbaycan Respublikasının tanınmış sərhədlərinin zorla pozulmasına etirazları, münaqişənin həlli ilə bağlı Minsk qrupunun yaradılması, BMT Təhlükəsizlik Şurasının 1993-cü ildə Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı qəbul etdiyi qətnamələr və digər sənədlər (21) Dağlıq Qarabağın Ermənistana birləşdirilməsi ideyasının beynəlxalq aləmdə qəbul olunmayacağına şübhə yeri qoymadı. Belə olanda erməni millətçiləri Dağlıq Qarabağın müstəqil quruma çevrilməsi ideyasının aktuallaşdırılmasına cəhd göstərdilər. Bununla bağlı 1991-ci ilin sonlarından etibarən Dağlıq Qarabağda referendum keçirilməsi, sonradan isə Dağlıq Qarabağın müstəqillik deklarasiyasının elan edilməsi təcavüzkar erməni millətçi separatizminin yeni şəraitə uyğunlaşması demək idi.

1991-ci ilin sonlarından-1992-ci ilin əvvəllərindən başlayaraq Ermənistanın Dağlıq Qarabağla bağlı informasiya-təbliğat siyasəti də məhz bu müstəvi üzərinə keçirildi.  Qeyd etmək lazımdır ki, münaqişənin davam etdiyi müddətdə heç bir ölkə və beynəlxalq təşkilat, o cümlədən heç Ermənistanın özü də Dağlıq  Qarabağın müstəqilliyini tanımamışdır. Əksinə, Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Təhlükəsizlik Şurası qəbul etdiyi dörd qətnaməsində Azərbaycanın ərazi bütövlüyü təsdiq olunmaqla ərazilərin zorla işğalının yolverilməzliyi qeyd olunubdur. Bundan başqa Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Assambleyası, ATƏT, Avropa Şurası, Avropa Parlamenti, İslam Konfransı Təşkilatı və digər qurumlar da Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanımaqla işğalçı qüvvələrin Azərbaycanın işğal olunmuş ərazilərindən çıxarılmasına çağırıblar (22). Bu isə bütünlükdə Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı Ermənistanın informasiya-təbliğat siyasətinin obyektivlikdən uzaq olduğunun göstərircisidir.

Bununla belə, azərbaycana qarşı işğalçılıq siyasətini pərdələmək və ona haqq qazandırmaq üçün Ermənistanın müvafiq informasiya-təbliğat siyasətini həyata keçirməkdədir. Bunun üçün çoxsaylı tezislər irəli sürülür, bu tezislərin kütlələlərə çatdırılması üçün çoxsaylı şəbəkələrdən istifadə olunur. Qeyd etmək lazımdır ki, bu istiqamətdə erməni informasiya-təbliğat maşını kifayət qədər fəal mövqeyə malikdir. Bunun da heç şübhəsiz ki, öz səbəbləri vardır. Dağlıq Qarabağla bağlı erməni informasiya-təbliğat maşınının  xeyli fəal işləməsinin iki təkanverici qüvvəsi vardır. Bunlardan biri Ermənistan siyasəti, digəri isə erməni ənənəvi  millətçiliyidir. Ermənistanın informasiya-təbliğat maşınının fəaliyyət istiqamətləri əsasən dövlətin apardığı siyasətlə müəyyənləşir. Lakin o da qeyd edilməlidir ki, müasir dövrdə Ermənistan dövləti ermənilərə məxsus olan bütün informasiya vasitələrinə nəzarət etmir. Ermənistanın dövlət nəzarətindən kənarda olan informasiya vasitələrində, xüsusilə ölkə xaricindəki informasiya vasitələrində aparılan informasiya-təbliğat işləri ənənəvi erməni millətçiliyi tərəfindən idarə olunur. Əslində, Azərbaycan Respublikasına qarşı işğalçı siyasətində Ermənistan dövlətinin siyasəti ilə dünya ermənilərinin millətçi-təcavüzkar mövqeyi arasında elə bir fərq yoxdur. Hətta qonşu dövlətlərə ərazi iddiaları ilə bağlı məsələdə erməni diasporunun daha radikal mövqe tutmasının şahidi olmaq mümkündür. Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı həyata keçirilən informasiya-təbliğat fəaliyyətində isə Ermənistan dövləti ilə erməni diasporu arasında tam bir vəhdət mövcuddur.

Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsinin və onun ətraf rayonlarının işğalının pərdələnməsi və qanuniləşdirilməsi üçün erməni informasiya-təbliğat siyasətinin geniş hüquqi, siyasi və tarixi əsasları da hazırlanmışdır. Xüsusilə son illərdə Ermənistanın qanunvericilik sənədlərində bütün beynəlxalq normalara zidd olaraq Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsinin yer tapmasının mövcud münaqişənin informasiya-təbliğat təminatı üçün hüquqi baza kimi qəbul etmək olar. Bu qanunvericilik sənədlərində Ermənistan Respublikası Azərbaycan Respublikasının tərkib hissəsi olan Dağlıq Qarabağla bağlı üzərinə xeyli sayda qeyri-qanuni öhdəliklər götürmüşdür. Bu isə öz növbəsində Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı aparılan informasiya-təbliğat siyasətinin hüquqi bazasını təşkil edir. Məsələn, “Ermənistan Respublikasının Milli Təhlükəsizlik Strategiyası”nda qeyd olunur ki, Ermənistan Respublikasının milli təhlükəsizliyinin əsas vəzifəsi Qarabağ konfliktinin nizamlanmasıdır (23). Erməni təbirində bu vəzifə - Dağlıq Qarabağın Azərbaycandan qoparılması deməkdir. Çünki ermənilər Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin başqa cür nizamlanmasını qəbul etmirlər. Deməli, münaqişə ilə bağlı informasiya-təbliğat siyasətinin də bu zəmində aparılması informasiya-təbliğat maşınının qarşısında dayanan başlıca vəzifəsidir.

“Ermənistanın Milli Təhlükəsizlik Strategiyası”nda daha sonra deyilir ki, Azərbaycan Respublikası tərəfindən Ermənistan Respublikasına və  Dağlıq Qarabağ Respublikasına qarşı silahlı qüvvələrin tətbiqi ilə bağlı açıq hədələr səslənir. Erməni strateqlərinin fikrincə, Ermənistan belə hədələrin cavabını verməyə hazır olsa da, ən yüksək səviyyədə səslənən həmin hədələr Ermənistana qarşı birbaşa təhdid olaraq qalmaqdadır. Daha sonra bildirilir ki,  Türkiyə Respublikası Azərbaycanın müttəfiqi olduğu üçün o da Ermənistana qarşı təhlükə kimi qiymətləndirilməlidir.

Ermənistan Respublikasının Milli Təhlükəsizlik Strategiyasında Azərbaycan Respublikasının tərkib hissəsi olan Dağlıq Qarabağ haqqında  ayrıca bir bölmə mövcuddur. Həmin sənəddə Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən işğal olunmuş və yuxarıda adı çəkilən beynəlxalq təşkilatların da qərarlarında işğal edildiyi təsdiq olunan Dağlıq Qarabağ müstəqil bir qurum kimi təsbit olunmuşdur. Bu bölmədə aşağıdakı tezislər öz əksini tapmışdır:

-          Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin sülh yolu ilə və ədalətli şəkildə həlli Dağlıq Qarabağ əhalisinin təhlükəsizliyinin qarantı olan Ermənistan Respublikasının milli təhlükəsizlik strategiyasında aparıcı əhəmiyyətə malikdir;

-          Qarşılıqlı razılıq əsasında Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin nizamlanmasına kömək göstərilməsi ATƏT-in Minsk qrupuna etibar edilmişdir;

-          Ermənistan Respublikası münaqişənin nizamlanması ilə bağlı digər strukturların bəyanatlar vermələrini, habelə müxtəlif beynəlxalq təşkilatların nizamlanma prosesinə  cəlb olunmasını məqsədəuyğun saymır;

-          Dağlıq Qarabağ Respublikasının elan edilməsinin hüquqi əsasları dəyişməzdir;

-          Münaqişənin həlli ilə bağlı istənilən son sənəd Dağlıq Qarabağın əhalisi ilə razılaşdırılmalıdır;

-          Ermənistan münaqişənin nizamlanmasının o variantını qəbul edir ki, həmin variantda Dağlıq Qarabağ Respublikasının faktiki mövcudluğu təsbit olunsun;

-          Dağlıq Qarabağın Ermənistanla quru əlaqəsi olmalıdır;

-          Dağlıq Qarabağla bağlı Azərbaycanın hərbi siyasəti, konkret olaraq Ermənistan üzərində hərbi üstünlük əldə etmək cəhdi Ermənistana qarşı müstəqim hərbi təhdiddir;

-          Ermənistan silahlı qüvvələrinin əsas vəzifəsi Ermənistan Respublikasının və Dağlıq Qarabağ Respublikasının əhalisinin fiziki təhlükəsizliyini təmin etməkdir (24).

Ermənistan Respublikasının Hərbi doktrinasında da Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ilə bağlı oxşar tezislər öz əksini tapmışdır. Bu sənəddə də Azərbaycan Respublikasına qarşı işğalçılıq siyasətinə qanuni don geyindirilməsinə cəhd göstərilmiş, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin mahiyyəti təhrif edilmiş və bununla erməni informasiya-təbliğat fəaliyyəti üçün də təhrif edilmiş hüquqi baza yaradılmışdır. Hərbi doktrinada qeyd olunur ki, Ermənistan Respublikası Dağlıq Qarabağ Respublikası xalqının təhlükəsizliyinin və seçdiyi yolun qarantıdır. Sonra bildirilir ki, Ermənistan Respublikasının bu vəzifəni öz üzərinə götürməsi aşağıdakı səbəblərdən irəli gəlir:

-          Azərbaycan Respublikasının ərazisində ermənilərə qarşı yeni etnik təmizləmələrin həyata keçirilməsinə görə ( Sumqayıt, Bakı və yerlərdə);

-          Azərbaycan Respublikası Dağlıq Qarabağ xalqının qanuni və dinc yolla öz müqəddəratını təyin etməsinə qarşı hərbi qüvvə tətbiq etməsi və onu 1988-1989-cu illərdə zorla müharibəyə cəlb etməsinə görə;

-          Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin zor vasitəsilə həll edilməsinə cəhd göstərilməsinə görə;

-          Daim fiziki məhvolma təhlükəsi ilə üzləşən Dağlıq Qarabağ əhalisinin təhlükəsizliyinin təmin edilməsi zərurətinə görə;

-          Ermənistan Respublikası ilə Dağlıq Qarabağ Respublikası  və onun əhalisinə tarixi-ərazi, mənəvi-dini və mədəni eyniliyinə görə;

-          Dağlıq Qarabağ əhalisinin öz tarixi ərazisində öz müqəddəratını təyin etməsinin siyasi, hüquqi əsaslarının danılmazlığına görə;

-          Dağlıq Qarabağ Respublikasının demokratik, sosial, hüquqi dövlət kimi formalaşmasının dönməzliyinə görə;

-          Ermənistan Respublikası ilə Dağlıq Qarabağ Respublikasının təhlükəsizliyinin təmin edilməsinin qarşılıqlı bağlılığına görə (25).

Ermənistan Respublikasının hərbi doktrinasında ermənifobiya, Ermənistan Respublikasına qarşı dezinformasiya yolu ilə informasiya müharibəsi aparılmasının xarici təhdid kimi qiymətləndirilməsi də erməni informasiya-təbliğat fəaliyyətinin hüquqi bazası saymaq olar. Erməni dairələrinə görə, erməniliyin niyyətləri, erməni saxtakarlığı ilə ermənilərin işğalçılıq siyasətinin mahiyyətinin saxtalaşdırılması ilə üst-

üstə düşməyən məlumatlar ermənifobiya, Ermənistan Respublikasına qarşı düşmənçilik kimi qiymətləndirilir. Erməni informasiya-təbliğat maşını bu məsələyə kifayət qədər geniş diqqət ayırır.

Dağlıq Qarabağ münaqişəsi ətrafında informasiya-təbliğat siyasətinin istər siyasi (ictimai-siyasi), istərsə də tarixi əsaslarının formalaşdırılmasında Ermənistan rəhbərliyinin rolu kifayət qədər böyükdür. Əvvəla Ermənistan rəhbərliyinin xarici nümayəndə heyətləri ilə elə bir görüşü tapılmaz ki, orada Dağlıq Qarabağ münaqişəsinə toxunulmasın. İkincisi isə, Ermənistan rəhbərliyinin belə görüşlər zamanı Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin mahiyyətinə prinsipial mövqedən yanaşdığını görmək çətindir. Bu məsələnin detallarına varmadan yalnız onu qeyd etmək olar ki, beynəlxalq təşkilatlar tərəfindən qəbul edilmiş qərarların heç birinin müddəaları Ermənistan rəhbərliyi tərəfindən qəbul olunmur. Bunun özünəməxsus şəkildə əsaslandırılması üçün isə mahiyyəti dəyişdirilmiş faktlar və informasiyalar dövriyyəyə çıxarılır.

Dağlıq Qarabağ münaqişəsi kontekstində informasiya-təbliğat siyasətinin formalaşdırılması üçün Ermənistan rəhbərliyinin çıxışlarında, erməni siyasətşünaslarının araşdırmalarında ümumiləşdirilmiş siyasi (ictimai-siyasi) və tarixi əsasları aşağıdakı kimi qruplaşdırmaq olar:

1. Dağlıq Qarabağla, Dağlıq Qarabağ ermənilərinin separatizminin əsaslandırılması ilə bağlı olan ictimai-siyasi və tarixi əsaslar. Bu əsasları formalaşdırmaqla erməni informasiya-təbliğat maşını Dağlıq Qarabağın Ermənistan tərəfindən işğal edilmədiyini, Dağlıq  Qarabağın heç vaxt Azərbaycana məxsus olmadığını, Dağlıq Qarabağ ermənilərinin milli müqəddəratlarını təyin etdiklərini, Dağlıq Qarabağda silahlı münaqişənin Azərbaycan tərəfindən başlandığını, Dağlıq Qarabağın Ermənistanın təhlükəsizliyinin təmin edilməsi üçün mühüm əhəmiyyətə malik olduğunu ictimai rəyə yeritməyə çalışır. Konkret olaraq bu istiqamətdə aşağıdakı tezislərlə qarşılaşmaq olar:

- Qarabağ heç zaman müstəqil Azərbaycanın tərkib hissəsi olmamışdır. Dağlıq Qarabağ tarixi erməni torpaqlarıdır;

- Azad həyat hüququnu Dağlıq Qarabağ xalqı məcburən cəlb edildiyi müharibədə qanı bahasına əldə etmişdir;

- Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti digər 15 müttəfiq respublika kimi sovet qanunlarına uyğun olaraq SSRİ tərkibindən çıxmışdır;

- Dağlıq Qarabağ Azərbaycana zorla, sovet partiya orqanlarının qərarı əsasında birləşdirilmişdir;

- Ermənsitan və Qarabağ heç vaxt müharibə başlamamışlar və başlamayacaqlar;

- Əllərinə silah almaq məcburiyyətində qalmış qarabağlılar təcavüzkar deyildirlər;

- Dağlıq Qarabağ baş tutmuş və öz institutları olan dövlətdir;

- Bu gün dünya birliyi qarşısında dayanan Dağlıq  Qarabağ müasir dövlətdir;

- Dağlıq Qarabağın zorla  Azərbaycana qaytarılması bu bölgənin ermənilərinin taleyini zərbə altına qoymaqdır;

- Gülüstan müqaviləsi (1813) əsasında Qarabağın Rusiyaya birləşdirilməsi Qarabağ ermənilərinin səyləri nəticəsində baş vermişdir;

- Qarabağ konflikti Rusiya dövlətinin tarixi-məntiqi inkişafının pozulmasının nəticəsidir;

- Dağlıq Qarabağ münaqişəsi Azərbaycanla Ermənistan arasında olan münaqişə yox, Azərbaycanla Qarabağ arasında olan münaqişədir;

- Dağlıq Qarabağ Respublikasının statusu Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayətini və onun ətrafındakı əraziləri əhatə edir (26).

2. Dağlıq Qarabağ ümumerməni məsələsinin tərkib hissəsi kimi. Bu mövzuda formalaşdırılan ictimai-siyasi və tarixi aspektin əsas tezislərini ümumerməni məsələsinin həllinin Dağlıq Qarabağla birbaşa bağlı olması, Ermənistanın Gürcüstanda yaşayan Cavakin ermənilərinin və bütün dünyadakı erməniliyin təhlükəsizliyinin Dağlıq  Qarabağ  problemi ilə bağlılığı, “məhrumiyyətlərə” məruz qalmış erməniliyin Dağlıq Qarabağa haqqı olması, Dağlıq Qarabağ və erməni diasporu və s. mövzular təşkil edir. Erməni müstəsnalığı haqqında aparılan informasiya-təbliğat fəaliyyətini də bu bölməyə aid etmək olar. Bu mövzuda aparılan informasiya-təbliğat fəaliyyəti ilə erməni millətçiləri özlərini qədim, mədəni, istisna keyfiyyətlərə malik bir xalq kimi təqdim etməklə azərbaycanlıların mənfi obrazını, xüsusilə Dağlıq Qarabağ problemini də azərbaycanlıların mənfi keyfiyyət və hərəkətləri ilə əlaqələndirməyə çalşırlar. Bu mövzuda aparılan informasiya-təbliğat fəaliyyətinin siyasi-tarixi aspektləri aşağıdakı tezislərdə ifadə olunmuşdur:

- Ermənistan erməniləri ilə diaspor ermənilərinin baxışlarında fərq yoxdur, vahid erməni xalqı vardır;

- Dağlıq Qarabağın informasiya təhlükəsizliyi Ermənistan Respublikasının və Cavakın  informasiya  təhlükəsizliyi ilə əlaqədə baxılmalıdır;

- Dağlıq Qarabağ erməni xalqının və onun dövlətçiliyinin təhlükəsizliyinin əsas komponentidir. Qarabağ şərqdən Ermənistanın təhlükəsizliyini təmin edir;

- Ermənistan-Arsax-Diaspor erməni dövlətçiliyinin və onun gələcəyinin əsasıdır;

- Erməni dövlətçiliyinin təhlükəsizliyinin qorunmasını Dağlıq  Qarabağ Muxtar Vilayətinin keçmiş sərhədləri ilə məhdudlaşdırmaq təhlükəlidir;

- Dağlıq Qarabağın itirilməsi – erməni dövlətçiliyinin itirilməsi deməkdir;

- Erməni xalqı düşmən əhatəsində, dünya xristian mədəniyyətinin şərqi müsəlman dünyasında anklav kimi mövcuddur;

- Ermənilərin məqsədi dövlətçiliyi yox, itirilmiş vətənin sərhədlərini bərpa etməkdir;

- Ermənilərin vahid informasiya məkanı yaradılmalıdır;

- Erməni mədəniyyəti bənzərsiz mədəniyyətdir;

-           Ermənilər hər zaman öz istedadlarını başqaları üçün istifadə ediblər. Bu xalqın haqqı yoxdur ki, öz qanını başqa xalqların qanı ilə qarışdırsın;

- Ermənilərin geneologiyası və erməni dili hind-Avropa qrupu arasında xüsusi yer tutur. Xristianlığı ilk qəbul etmiş erməni Apostol kilsəsi xristian dünyasında xüsusi yerə malikdir;

- Ermənilərin xristian keyfiyyətləri, humanizmi tarixi sənədlərdə təsbit olunub;

- Azadlıq və ədalətlilik ideyası erməni mentalitetinin tərkib hissəsidir;

- Ermənilik sivilizasiya dəyərlərinin daşıyıcısıdır (27).

3. Antiazərbaycan təbliğatı. Azərbaycana qarşı işğalçılıq siyasətinin və təcavüzkar millətçiliyin informasiya-təbliğat təminatının hüquqi, siyasi və tarixi əsaslarının istiqamətlərini yalnız yuxarıda sadalanan tezislərlə məhdudlaşdırmaq olmaz. Bu istiqamətdə onlar daha çox iddialar irəli sürür və onların əsaslandırılması üçün hadisələrin mahiyyətini özünəməxsus şəkildə dəyişdirirlər. Lakin Azərbaycan həqiqətləri qarşısında irəli sürülən tezislərin gücsüzlüyünü erməni təbliğatçıları özləri də yaxşı başa düşürlər. Ona görə də onların informasiya-təbliğat siyasətinin başlıca hissəsi Azərbaycan həqiqətlərinin, Azərbaycan tarixinin, azərbaycanlıların dinc yaşama təfəkkürünün saxtalaşdırılmasına, onların neytrallaşdırılmasına və təsir gücünün aradan qaldırılmasına istiqamətlənmişdir. Dağlıq Qarabağla bağlı erməni informasiya-təbliğat siyasətinin antiazərbaycan mövzusunun ictimai-siyasi və tarixi aspektləri çox zəngindir. Buraya Azərbaycan tarixinin saxtalaşdırılması, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin mahiyyətinin saxtalaşdırılması, Azərbaycanın daxili və xarici siyasətinin mahiyyətinin təhrif edilməsi, Azərbaycanın tarixi-mədəni dəyərlərinin mənimsənilməsi, Dağlıq Qarabağla bağlı Azərbaycan informasiyalarının mahiyyətinin saxtalaşdırılması və s. daxildir. Erməni informasiya təbliğat maşınının antiazərbaycan təbliğatını aşağıdakı tezislərdə qruplaşdırmaq olar:

-Azərbaycan təkcə antierməni təbliğatı yox, həm də antitürk təbliğatı aparır;

-Azərbaycan təbliğatı Ermənistan diaspora ittifaqına qarşı yönəlib;

-Azərbaycan təbliğatı azərbaycanlıların özlərinə əks-təsir göstərir;

-Azərbaycan tərəfindən Ermənistana qarşı psixoloji hücum aparılır;

-Azərbaycan iqtisadiyyatının, Azərbaycan Ordusunun güclənməsinin şişirdilməsi Azərbaycan təbliğatının əsas mövzusudur;

-Azərbaycanın müharibə ritorikası daxili publika üçündür;

-Azərbaycan informasiya-təbliğat fəaliyyətinin antierməni tezisləri - Ermənistan iqtisadiyyatı böhran keçirir, Ermənistan ordusu ağır durumdadır, Ermənistanda demoqrafik vəziyyət ağırdır.

-Azərbaycan daxilində antierməni əhval-ruhiyyəsinin formalaşdırılması dövlət siyasətinin tərkib hissəsidir;

-Erməni dövlətçiliyinin, erməni xalqının, Arsaxın siyasi tarixinin saxtalaşdırılması, ermənilərin Qarabağda avtoxton olmaması Azərbaycan informasiya-təbliğatının mövzusudur;

-Azərbaycan dövlətçiliyinin tarixi, Azərbaycan xalqının yaranması və onun avtoxtonluğu Azərbaycanın informasiya-təbliğatında təhrif olunur;

-Ermənilərin soyqırıma məruz qalmasının inkarı Azərbaycan təbliğatının əsas istiqamətidir;

-Ermənilərin azərbaycanlılara qarşı soyqırımı həyata keçirilməsi iddiası, 1918-ci ildə Bakıda və Qubada, 1992-ci ildə Xocalıda azərbaycanlıların ermənilər tərəfindən qırılması iddiası;

-Azərbaycan təbliğatında erməniləri mənəvi-psixoloji siması və dəyərlər sistemi saxtalaşdırlır;

-İslam aləmində Ermənistan terroçu dövlət və xristian dövlətlərinin marionetkası kimi təqdim olunur;

-Dağlıq Qarabağ Respublikasının ərazisinin bir hissəsi Azərbaycan tərəfindən işğal olunub. Belə işğalı nasistlər həyata keçirirdilər;

-Hazırda Dağlıq Qarabağ Respublikasının sərhədləri daxilində olan Azərbaycan SSR-in keçmiş ərazisinin (yəni Dağlıq Qarabağ ətrafında işğal olunmuş rayonlar) zərərsizləşdirilməsinin başqa alternativi yoxdur;

-Ermənilərin sıxışdırılması və soyqırımı Azərbaycan və Türkiyə milli elitasının başlıca məqsədidir;

-Azərbaycan informasiya-təbliğatında Ermənistan terror və narkobizneslə bağlı dövlət, təcavüzkar, işğalçı, Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin səbəbkarı kimi təqdim olunur;

-Dağlıq Qarabağ ərazisindəki xristian abidələri alban abidələri kimi təbliğ olunur;

-Ermənistan və Dağlıq Qarabağ ərazilərində yaşayan ermənilərin buraya İran və Türkiyədən köçürüldüyü kimi təqdim olunur;

-Dağlıq Qarabağ münaqişəsi zəminində Ermənistanda azərbaycanlılara qarşı təcavüz edilməsi iddia edilir;

-Azərbaycan Respublikası və onun müttəfiqləri Dağlıq Qarabağ Respublikasına qarşı informasiya müharibəsi aparır;

-Dağlıq Qarabağın Azərbaycanın tərkib hissəsi olması iddia edilir və bu məsələ  gənc nəslə də aşılanır;

-Azərbaycan təbliğatı Azərbaycan gənclərində düşmən erməni obrazı yaradır;

-Azərbaycan informasiya-təbliğatı ermənilərin informasiya məkanına təsir etməklə qərb ictimai fikrində ermənilərin mənfi imicini yaradır;

Bu tezislərin əhatəsini genişləndirmək də mümkündür. Həmin tezislərin zənginliyi əslində erməni informasiya-təbliğatının mahiyyəti ilə şərtlənir. Erməni informasiya-təbliğatı hazırda belə bir prinsipi əsas tutur ki, erməni işğalçılığına və millətçiliyinə meydan açan təbliğat ermənilik tərəfindən təqdir olunmalıdır. Əks informasiya və təbliğat isə düşmən təbliğatı kimi dəyərləndirilir. Bu prinsipin nə dərəcədə doğru olduğunu beynəlxalq təşkilatların Ermənistanın işğalçılıq siyasəti ilə bağlı  mövqeləri və Ermənistanın daxilində yaranmış böhranlı vəziyyətlə bağlı elə erməni ekspertlərinin dedikləri də nümayiş etdirir. Doğrudur, erməni informasiya-təbliğat maşını və onun havadarları malik olduğu geniş şəbəkələrlə dünya arenasında təhrif edilmiş bir mənzərə yaratmağa cəhd göstərir və məlumatsız publikada müəyyən təsəvvürlər də yarada bilirlər. Bu istiqamətdə erməni millətçiliyinin hətta tarixi təcrübəsi də vardır. Bununla belə Dağlıq Qarabağ münaqişəsinin mahiyyəti ilə bağlı obyektiv informasiyanın ortaya qoyulması erməni informasiya-təbliğat axınlarının qarşısını almaqda səmərəli təsirə malikdir.